دوستى هاى ناپايدار
چون ريشه از هم پاشيدن بسيارى از دوستى ها را مى كاويم ، به اين نتيجه مى رسيم
كه اگر دوستى بر پايه هاى لرزان و زور گذر بنا شود، بقا و دوام ندارد. هر گاه
پول ، ثروت ، جمال ، زيبايى ، مقام و يا رتبه و يا يكى ديگر از عوامل مادى و
دنيايى انگيزه محبت و دوستى شد، عمرى كوتاه خواهد داشت و همواره از پايه لرزان
است . زيرا به عوامل پديد آورنده اين گونه دوستى ها نمى توان اعتماد كرد. تا آن
عوامل وجود دارد، صورتى از محبت ظاهرى جلوه گر است و با رفتن آنها محبت نيز مى
رود. محبت و دوستى ريشه دار - كه مى تواند زير بناى بسيارى از صفات برجسته
انسانى قرار گيرد - آنست كه پايه آن محكم و چيزى به جز امور مادى و زود گذر
باشد.
ايمان
بهترين زيربناى دوستى !
يگانه چيزى كه اصالت و استوارى دارد ايمان و هدفهاى دينى است . اگر محبت و
دوستى انسان ، نسبت به ديگران ، براى خاطر پيوندشان با خدا باشد، گسسته نمى
شود؛ زيرا بر پايه يى محكم بنا شده است و اين ويژگى آيين جاويدان اسلام است كه
زير بناى همه چيز را ايمان قرار داده است و در اين مكتب اصيل و ارزنده ، دوستى
و دشمنى هايى كه بر پايه ايمان استوار است - يعنى فقط براى خدا باشد نه چيز
ديگر - نيرومندترين ارتباط بين آفريننده جهان و آفريدگان به شمار مى آيد.
پيامبر بزرگ اسلام (ص ) براى آموزش يك چنين رسالتى به پيروانش پرسشى اين گونه
طرح مى فرمايد: از ديدگاه شما كدام يك ريشه پيوند دهنده بين پروردگار و بندگانش
محكم تر است ؟)) يكى در پاسخ گفت : به پيشگاه خدا نماز گذار ديگرى گفت : زكات و
ماليات اسلامى را پرداختن سومى بيان كرد: آيين خدايى حج را به جا آوردن پيامبر
فرمود: اينها كه گفتيد همه در اسلام ارزشمند است ؛ ولى محكم ترين ريشه هاى
ايمان نمى تواند باشد، محكم ترين ريشه هاى ايمان ، دوستى براى خدا و دشمنى براى
خداست . دوستان خدا را دوست داشتن ؛ و دشمنان خدا را دشمن داشتن (1) ششمين امام
عليه السلام از پيامبر اسلام نقل مى كند: در پيشگاه پروردگار انسانهايى هستند
كه روى آنان از برف سفيدتر و از خورشيد نيمروزى تابناكتر است ؛ مى پرسند: اينان
چه كسانى هستند؟ گفته مى شود: كسانى كه به خاطر عظمت و بزرگوارى پروردگارشان
يكديگر را دوست مى داشته اند. (2) ونيز امام صادق مى فرمايد: هر كه در راه دين
دوستى و دشمنى نداشته باشد، ديندار نيست . (3) اين چنين آموزش اصيل مى تواند
انسانها صميمى و با صفا پرورش دهد، كه زيستن آنها در كنار هم بر اساس تعلق و هم
بستگى محكم است . به گونه اى كه هرگز متزلزل و هيچگاه از هم گسسته نمى شود.
همبستگى تزلزل ناپذير
مسلمانان
تعاليم عالى انسان چنين است كه : مسلمانان در هر كجا كه باشند، داراى هدف
مشتركى هستند و خداى يگانه را مى پرستند؛ چونان به هم نزديكند كه گويى هيچ
جدايى ندارند و همانند پاره ها يك تن زنده ، پيكر واحدى را مى سازند. امام صادق
فرمود: مومنين با هم برادرند و در پيوند برادرى و عطوفتشان همانند پيكرى زنده
هستند كه اگر عضوى از آن به درد آيد، دگر عضوها را قرارى نيست . (4) قرآن اوضاع
پيش از اسلام را به ياد مسلمانان مى آورد و مى گويد: موهبت خداى را به ياد
آريد، كه دشمن يكديگر بوديد و خدا ميان دلهايتان پيوند و الفت و دوستى نهاد، و
به موهبت او برادر شديد. (5) آنگاه كه اسلام پديدار گشت ، آتش اختلاف ، ميان
قبيله ها فروزان بود. اسلام نه تنها اختلافهاى پوچ نژادى ، قبيله اى و
سرمايدارى را از بين برد؛ و به دشمنى ها پايان داد، بلكه آنچنان دلهاى مسلمانان
را به يكديگر نزديك كرد كه همانند برادر پشتيبان يكديگر شدند. اسلام اين برنامه
را به جهان عرضه داشت كه : مى توان در سايه ايمان به خدا، همگان را با هم برادر
كرد. قرآن مى فرمايد: مومنين - در هر كجا كه باشند و از هر نژادى - برادر
يكديگرند. (6) آرى دوست داشتن برادر دينى ، و از صميم قلب و جان مهر ورزيدن به
آنان ، وظيفه حتمى مسلمانان است . بايد روح محبت در بين گرويدگان اسلام مذهب
پرورش يابد، و در سايه تعاليم عاليه دين با هم برادر باشند.
دوستى ارزشمند و واقعى
در اسلام آنگونه دوستى ها ارزشمند است كه اشعه تابناك آن بر شئون زندگى فردى و
اجتماعى فرد پرتو افكند، و دست يابى به تكامل را رهنمون سازد. قرآن مى فرمايد:
مردان و زنان با ايمان دوست و سرپرست يكديگرند، همواره يكديگر را به كار نيك
واميدارند و از كارهاى ناپسند بازميدارند. (7) از اين آيه مى فهميم كه : دوستى
ايمانداران با مسئوليت و تعهدى سنگين همراه است و تنها علاقه درونى كافى نيست .
بلكه مسلمانان بايد دربرابر دوست خويش بى تفاوت نباشد و از هرچه از او مى بيند
به حساب دوستى چشم نپوشد و اگر از راه انسانيت دور شد، او را راهنمايى كند،
زيرا نتيجه دوستى و علاقه اى كه بر پايه هدف دينى و مذهبى استوار باشد؛ اينست
كه شخص ، همانطور كه به سرنوشت خويش علاقه دارد، به سعادت دوست خود نيز علاقه
مند باشد و او را به سوى خوشبختى رهنمون كند و هرگاه لغزشى از وى ديد او را از
كارهاى زشت بازدارد و به كارهاى پسنديده وادارد.(8) و اينك دوباره نگاهى به
گفتار زيباى امام صادق عليه السلام نگاهى مى افكنيم كه فرمود: مسلمانان چونان
پيكرى هستند، كه اگر عضوى از آن به درد آيد، دگر عضوها نمى ماند قرار اين گفته
نورانى به ما مى فهماند كه آنگونه دوستى در اسلام ارزشمند و ارجدار است كه :
كردار و رفتار مسلمانان بر صميمت و واقعيت آن گواه راستين باشد. اگر محبتى چنين
پديد آيد، نابسامانى ها كه در اثر ناآگاهيها و تك روى مسلمانان در زمان كنونى
به چشم مى خورد، همه ريشه كن مى شود و مسلمانان مى توانند در سايه انس و علاقه
به هم جامعه اى واحد و مترقى تشكيل دهند.از اين رو بر پيروان اسلام و قرآن لازم
است جغرافياى اسلامى را به دفت مطالعه كنند و نيازهاى جوامع خود را دريابد و
پيوند ارتباط را ميان جوامع اسلامى محكم كند.رهبران اسلامى براى تشكيل چنين
جامعه يى برنامه هاى جالب و با ارزشى داده اند كه مسلمانان در هيچ زمانى از به
كار بستن آن برنامه ها بى نياز نخواهند بود.
وظايف برادران ايمانى
در اسلام ، برادران مسلمان نسبت به ديگران وظايفى دارند كه بايد انجام دهند؛ تا
ريشه همبستگى آنان بر جا بماند. اميرالمومنين عليه السلام به فرزندش محمد سفارش
مى كند: حقوق برادر دينى و ايمانى خود را به حساب دوستى از بين نبر، چرا كه اگر
حق كسى را ضايع كنى او ديگر براى ، تو برادر نيست . (9) امام صادق درباره حقوق
برادران ايمانى مى فرمايد: برخى از حقوق مومن بر مومن ديگر، اين است كه دوستى
او را در سينه جاى دهد و در اندوخته و مال خود با او مساوات عمل كند. در غياب
او جانشين وى و سرپرست خانواده اش باشد. هر گاه كسى به او ستم كرد، او را يارى
كند...به او دروغ نگويد، با او با گفتار ناهنجار صحبت نكند چه آنكه اگر به
برادر خود كلمه زشت و ناپسند بگويد، رشته دوستى آن دو گسسته مى شود و اگر به او
بگويد تو دشمن من هستى اين گفتار با مسلمان بودن هر دو سازش ندارد: زيرا مسلمان
دشمن مسلمان نيست و اگر تهمتى به او بزند، ايمان از قلبش مى رود به اينگونه كه
نمك در آب حل مى شود و از بين مى رود . (10) در جايى ديگر مى فرمايد: مسلمان با
مسلمان برادر است به برادر خود ستم نمى كند، هنگام نياز، او را رها نمى كند و
بدو خيانت نمى ورزد و بر مسلمانان است كه در راه همبستگى و ايجاد وحدت بر پايه
عواطف و كمك به نيازمندان ، كوششى پيگير داشته باشد و با هم با عواطف رفتار
كنند، تا آنگونه باشد كه خدا به آن امر كرده است ...(11) امام صادق در اين باره
مى فرمايد: حق مومن بر مومن ديگر اينست كه ، اگر گرسنه بود، او را سير كند، اگر
برهنه بود، او را بپوشاند، اگر اندوهناك بود او را شاد كند و اگر وامى بر گردنش
بود او را پرداخت كند. و هنگامى كه از دنيا رفت سرپرستى خانواده اش را بر عهده
بگيرد. (12) آن گرامى نيز مى فرمايد: آسانترين حقوق برادران مسلمان اين است كه
: آنچه را براى خود دوست دارى ، براى براى برادر خود همدوست بدار و آنچه را
براى خود نمى پسندى براى او هم ناپسند بدارى . (13)پس دانستيم كه دوستى در
اسلام نه تنها يك امر قلبى نيست ، بلكه بايد به وظايفى كه اسلام تعين فرموده
است ، آشنا شويم و در جايى كه وظيفه ايجاب مى كند حقوق برادران مسلمان را
مراعات نماييم . و آنگاه كه مصالح جامعه اسلام تقاضا مى كند از انجام وظائف
دريغ نكنيم و همواره در تحقيق آن مصالح سخت پيگير باشيم و با هم مهربان بوده و
از جان و دل به نيازهاى برادران ايمانى رسيدگى كنيم و در خدمتگذارى آنان كوشا
باشيم . امام ششم عليه السلام به ياران خود مى فرمايد: از خدا بپرهيزيد. با
يكديگر، برادران نيكوكار و در راه خدا دوستان هم ، و با يكديگر همبسته و مهربان
باشيد. به ملاقات يكديگر برويد و در باره امر ما گفتگو نموده و آنرا زنده
بداريد. (14)
ايمان و عمل بهترين
عامل دوست يابى
در پايان يادآور مى شويم : اگر دوستى ها بر پايه ايمان و هدفهاى مذهبى استوار
باشد، نه تنها براى جامعه اسلامى ارزنده و سودمند است ؛ بلكه جوابگوى غريزه
اصيل انسانى ، يعنى (خويشتن دوستى ) نيز خواهد بود. چون به حساب اين غريزه است
كه انسان مى خواهد در جامعه ، همگان به وى علاقمند بوده و او را دوست بدارند.
انسان مى تواند در پرتو ايمان و كردار شايسته ، اين غريزه تشنه را هم سيراب
كند. قرآن مى فرمايد آن گروه با ايمانى كه داراى رفتار و كردار انسانى هستند
خداى رحمان در دل ديگر انسانها براى آنان دوستى و علاقه شديدى به وجود خواهد
آورد. (15) آنكه خانه دلش پر از محبت و ايمان به خدا است ، به نيروى دست يافته
كه نه تنها از پوست خودپرستى و خودكامگى بيرون آمده و در ديگران جذب و فنا شدن
، برايش مشكل نيست ؛ بلكه در سايه اين نيروى قوى ، توان فرساترين كارها را هم
انجام مى دهد. آنكه به روز بازپسين معتقد است ميداند كه رفتار و كردار او را در
آنروز كاملا بررسى و سزا داده مى شود: همواره مى كوشد كه رفتارى انسانى و
شايسته داشته باشد؛ انسانى اين چنين نه تنها خود را از موجبات تنفر ديگران
زدوده است ؛ بلكه چون كوه مغناطيس ، مهر ديگران را نسبت به خود مى كشاند، براى
همين است كه قرآن مى فرمايد: سيجعل لهم الرحمن ودا. خداى رحمان مهرى در دل
ديگران برايشان قرار مى دهد و آنان را از موهبت همگانى برخوردار خواهد كرد.
پينوشتها:
1-كافى ج 2 ص 125
2-وسائل ج 8 ص 543
3-كافى ج 2 ص 127
4-كافى ج 2 ص 166 حديث 4
5-سوره آل عمران آيه 103
6-سوره حجرات آيه 10
7-سوره توبه آيه 71
8-الميزان جلد 9 ص 353
9-وسائل ج 8 ص 546 حديث 12
10-وسائل ج 8 ص 545 و 546حديث 10
11-وسائل ج 8 ص 542
12-وسائل ج 8 ص 543
13-وسائل ج 8 ص 544
14-وسائل ج 8 ص 552
15- سوره مريم آيه 96
منبع:
سايت طوبي
