وضو يكي از عبادت‏هاي اسلامي است كه در عين مستحبّ بودن، مقدّمه برخي از عبادت‏هاي ديگر، نظير نماز است. امام باقر(ع) مي‏فرمايد: «لا صلاة إلاّ بطهور.»[1]

در كتاب‏هاي فقهي، احكام وضو به تفصيل بيان شده است. آنچه در اين جا مورد بحث است، كيفيت وضو و اختلاف شيعه و اهل سنت درباره اين موضوع است. دو نكته بارز اين اختلاف عبارتند از:

الف) از نظر شيعه بايد دست‏ها از بالا به پايين شسته شود، ولي اهل سنت چنين شرطي را لازم نمي‏دانند.

ب) بايد پاها پس از شستن صورت و دست‏ها مسح شوند و شستن آنها صحيح نيست، ولي اهل سنت شستن پاها را لازم دانسته و مسح آنها را كافي نمي‏دانند.

ما بحث از وضو را در دو مسئله دنبال مي‏كنيم: يك نحوه شستن دست‏ها و ديگري مسح پاها.

الف) شروع شستن دست‏ها از آرنج

نقل فتاواي اماميه

1ـ شيخ مفيد(ره) درباره كيفيت وضو مي‏فرمايد: «... آن‏گاه كفي ديگر از آب به دست راست خود برداشته و در دست چپ خود مي‏ريزد و با آن دست راست خود را از مرفق تا اطراف انگشتان مي‏شويد.»[2]

2ـ شيخ طوسي(ره) نيز در اين باره مي‏فرمايد: «... سپس كفي ديگر از آب برداشته و بر مرفق راست خود ريخته و آن را تا اطراف انگشتان مي‏شويد.»[3]

3ـ علامه حلّي(ره) نيز در اين مورد مي‏فرمايد: «واجب است ابتدا از مرفقين. و اگر برعكس بشويد در آن دو قول است، همانند شستن صورت قول حقّ در مسئله بطلان است.»[4]

از مجموعه كلمات علماي اماميه استفاده مي‏شود كه مشهور نزد آنان اين است كه از مرفق به اطراف انگشتان واجب بوده و عكس آن باطل است.

نقل فتاواي عامه

1ـ ماوردي مي‏گويد: «... آن‏گاه ذراع راستش را تا مرفق مي‏شويد و سپس دست چپ خود را نيز بدين شكل مي‏شويد...».[5]

2ـ عبدالرحمن جزيري مي‏گويد: «ائمه بر فرائض چهارگانه ـ كه در قرآن به آن اشاره شده است ـ اتفاق نموده‏اند و آنها عبارتند از: شستن، دو دست تا مرفقين، مسح سر تمام آن يا بعضش و شستن هر دو پا تا كعبين».[6]

ادله شيعه اماميه

چنان كه گفته شد، نظر مشهور اماميه در مورد شستن دست‏ها در وضو، بر لزوم شروع از موفق به طرف انگشتان است. حال به طور خلاصه به ادله آنان اشاره مي‏كنيم:

1ـ مقتضاي اصالة الاشتغال

با رجوع به اصول عملي پي مي‏بريم كه مقتضاي اصالة الاشتغال، شستن از مرفق است، زيرا با مراجعه به روايات اهل بيت(ع) وجوب شستن دست‏ها از مرفق استفاده مي‏شود، لذا با وجود اين روايات لااقل علم به فراغ ذمه براي اهل سنت حاصل نخواهد شد.

2ـ روايات بيانيه

در روايات بيانيه كه كيفيت وضوي رسول خدا به توسط اهل بيت(‍ع) بيان شده، شستن دست‏ها از مرفق ترسيم شده است:

شيخ طوسي(ره) به سند خود از بكير و زرارة بن اعين نقل مي‏كند: ما هر دو از امام باقر(ع) از كيفيت وضوي رسول(ص) سؤال نموديم. حضرت طشت يا ظرف كوچك پر از آب درخواست نمود و دو كف دستان خود را شسته و سپس مشتي از آب برداشت و با آن صورتش را شست، آن گاه دست چپ را در ظرف آب فرو برده و مشتي از آن را بر دست راست خود ريخت و آن را از آرنج تا سر انگشتان شست و هيچ‏گاه آب را به طرف آرنج برنگرداند و همين علت را نسبت به دست چپ انجام داد. سپس سر و دو پاي خود را تاكعبين با رطوبت دستانش مسح نمود... .[7]

3ـ «الي» در آيه به معناي «من»

در روايات اهل بيت(ع) كلمه «الي» به معناي «من» تفسير شده و اين بدان معنا نيست كه كلمه «الي» در «من» استعمال شده باشد، زيرا اين نوع كاربرد در عرب وجود ندارد، بلكه به معناي آن است كه مراد جدّي از كلمه «الي» معناي «من» است.[8]

دليل عامه بر جواز عكس

همان گونه كه اشاره شد، اهل سنت شستن دستان از انگشتان تا آرنج را نيز جايز مي‏شمارند و دليل‏شان اطلاق امر به غسل در آيه مباركه است، زيرا مقتضاي اطلاق، جواز شستن دست از سر انگشتان تا آرنج است بلكه در اين معنا ظهور دارد.

پاسخ

شيعه اماميه كه شستن دستان را از آرنج واجب مي‏دانند در پاسخ استدلال فوق مي‏گويند: هيچ گونه تنافي بين آنچه ما مي‏گوييم با آيه مباركه: (فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَي الْمَرافِقِ) نيست، زيرا:

اوّلاً: آيه ظهور دارد در اين كه كلمه «الي» غايت مغسول است كه «ايديكم» باشد نه غايت غَسل؛ يعني آيه درصدد بيان مقدار واجب از شستن دست است، زيرا لفظ «يد» بر موارد زيادي اطلاق مي‏شود: گاهي در خصوص انگشتان به كار مي‏رود، همانند آيه سرقت؛ زماني بر مچ دست، همانند آيه تيمم؛ در مواردي بر آرنج به پايين همانند آيه وضو؛ و هنگامي نيز بر شانه به پايين اطلاق مي‏گردد. همانند بسياري از موارد استعمال‏هاي عرفي.

خداوند متعال با كلمه «الي» اراده نموده كه شستن دست را به همين مقدار محدود نمايد؛ يعني تا آرنج. پس در حقيقت آيه در صدد بيان كيفيت غسل نيست، و بيان كيفيت آن به پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) واگذار شده است كه آنان به خوبي بيان نموده‏اند. اين امر، نظير آن است كه انسان به رنگ كار مي‏گويد: ديوار را تا سقف رنگ كن. اين بدان معنا نيست كه شروع آن حتماً از پائين به بالا باشد.

ثانياً: آيه اگر ظاهر در اين معنا نباشد كه غايت مغسول است، لااقل ظاهر در غايت غَسل هم نيست تا دلالت بر لزوم و ترجيح شستن تا آرنج گردد. در نتيجه آيه اجمال دارد، لذا بايد به روايات بياني رجوع نمود كه آنها نيز دلالت بر لزوم شستن از آرنج دارند.

علامه طباطبايي(ره) مي‏فرمايد: «از آنچه گذشت واضح شد كه كلمه (الي المرافق) قيد براي (ايديكم) است، پس غَسلي كه متعلق به ايديكم است مقيد به غايت نيست لذا مي‏توان دست‏ها را از مرفق به طرف انگشتان شست و اين حالت، همان حالت طبيعي انسان هنگام شستن دست در غير حالت وضو است. هم چنين عكس اين صورت نيز ممكن است، ولي اخباري كه از طرق اهل بيت(ع) رسيده، خبر از وجوب صورت اول داده است و صورت دوم را باطل مي‏داند.»

ثالثاً: ممكن است ادعا شود به اين كه «الي» در صورتي به معناي انتهاي غايت است كه با «من» ابتدائيه همراه باشد، مثل اين كه كسي بگويد: «من از قم به تهران حركت كردم». كه در مورد آيه اين گونه نيست.

ب ـ مسح پا در وضو

يكي ديگر از موارد اختلافي در مورد وضو مسأله مسح يا شستن آن است، شيعه مي‏گويد پا بايد مسح شود، ولي اهل سنت مي‏گويند: بايد هر دو پا شسته شود. اين مسأله را نيز مورد بحث قرار مي‏دهيم.

فتاواي فقهاي اماميه

1ـ سيد مرتضي(ره) مي‏فرمايد: «از جمله اختصاص‏هاي اماميه، قول به وجوب مسح هر دو پا به طور تعيين است، بدون تخيير بين شستن و مسح كردن».[9]

2ـ شيخ طوسي(ره) مي‏فرمايد: «... آن گاه بايد روي دو پايش را به آنچه از رطوبت دستانش باقي مانده تا برآمدگي هر دو پا مسح كند...».[10]

3ـ محقق حلّي(ره) مي‏فرمايد: «واجب است مسح هر دو پا تا برآمدگي پاها كه از آن به قبه پا ياد مي‏شود و وجوب مسح، نظر جميع علماي اهل‏بيت(ع) است».[11]

4ـ علامه حلّي(ره) مي‏فرمايد: «عموم علماي اماميه قائل به وجوب مسح پا شده و شستن آن دو را در وضو در حال اختيار باطل مي‏دانند.»[12]

فتاواي علماي عامه

1ـ سرخسي حنفي مي‏گويد: «آن گاه هر دو پايش را با برآمدگي‏ها هر كدام سه مرتبه مي‏شويد...».[13]

2ـ ابن قدامه حنبلي مي‏نويسد: «شستن هر دو پا از نظر اكثر اهل علم واجب است».[14]

3ـ شافعي در تفسير قول خداوند متعال: (وَأَرْجُلَكُمْ إِلَي الْكَعْبَيْنِ) مي‏گويد: «ما «أرجلكم» را به فتح مي‏خوانيم به جهت عطف بر «وجوهكم و أيديكم»[15] كه نتيجه آن وجوب شستن پاهاست.

4ـ قرطبي مالكي مي‏گويد: «كسي كه «و أرجلكم» را به نصب قرائت كند، عامل در نصب را «اغسلوا» مي‏داند و چنين مي‏پندارد كه واجب در وضو شستن هر دو پاست نه مسح آن دو و اين نظر تماميِ عالمان است...».[16]

اختلاف در وضو

چرا در موضوعي كه پيامبر(ص) و صحابه روزي چندبار آن را تكرار مي‏كرده‏اند اختلاف هست؟ موضوعي كه اين همه مورد تأكيد رسول خدا(ص) بوده، تا به جايي كه شرط صحت نماز قرار گرفته است.[17]

بي‏ ترديد در صدر اسلام هيچ‏گونه اختلافي در مسئله وضو نبوده است و اگر چنين مي‏بود، در تاريخ به آن اشاره مي‏شد. بدين دليل كه شخص شارع مقدّس نزد آنان حاضر بود و هرگونه اختلاف را زائل مي‏كرد.

هم چنين با مراجعه به تاريخ، اثري از اختلاف بين مسلمين در عصر خليفه اول و دوّم در امر وضو نمي‏بينم، مگر در يك فرع جزئي كه مسح بر خفين است.[18] اختلاف در وضو، از زمان «عثمان بن عفان» شروع شده است.

متقي هندي در كنز العمال از ابي مالك دمشقي نقل مي‏كند: اختلاف در وضو از زمان خلافت عثمان شروع شد.[19]

بخاري و مسلم با سند خود از حمران نقل مي‏كنند: عثمان بن عفان آبي خواست تا وضو بگيرد، آن‏گاه دست راستش را تا آرنج سه بار شست، سپس دست چپ خود را نيز چنين كرد؛ آن‏گاه سر خود را مسح كرده و پاي راست و چپ خود را با برآمدگي‏ها هر كدام سه بار شست، سپس گفت: رسول خدا(ص) را ديدم كه اين‏گونه وضو مي‏گرفت.[20]

عثمان با وجود آن كه قليل الروايه بوده و مجموع احاديثش 146 حديث است، در اين موضوع حدود بيست روايت از او نقل شده كه بيشترين روايات در اين باب است و اين مسئله انسان را به تفكر واداشته كه مبدع و مروّج شستن پا در وضو عثمان بوده است.

اين مي‏تواند دلايلي داشته باشد، عثمان براي خود اهليّت تشريع قائل بود، خصوصاً با دور شدن از صحابه و همكاري نكردن آنان با خليفه فاصله زيادي بين او و صحابه افتاد كه اين منجر به دوري او از احكام واقعي شد.

از همين رو مشاهده مي‏كنيم كه اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب(ع) در زمان خلافتش عملاً با اين بدعت به مخالفت برخاست، و در مسجد از قنبر كوزه آبي براي وضو طلبيد و دو كف دست و صورت و دو دستش را از آرنج شست؛ آن گاه سر را يك بار مسح كرده و هر دو پايش را تا برآمدگي پاها مسح كرد و سپس فرمود: «اي كسي كه از وضوي رسول خدا سؤال كردي، حضرت اين گونه وضو مي‏گرفت.»[21]

بخاري به سند خود از أمّ الدرداء نقل مي‏كند: ابوالدرداء غضبناك بر من وارد شد، به او گفتم: چه چيزي تو را خشمگين كرده است؟ گفت: به خدا سوگند! از امر محمّد در آنان چيزي نمي‏شناسم، مگر آن كه مي‏بينم نماز مي‏خوانند.[22]

شافعي از وهب بن كيسان نقل مي‏كند كه «ابن الزبير» قبل از خطبه شروع به نماز كرد و فرمود: تمام سنّت‏هاي رسول خدا تغيير يافت، حتي نماز.[23]

دليل اماميه بر وجوب مسح پاها

1ـ قرآن كريم

خداوند متعال مي‏فرمايد: (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَي الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَي الْمَرافِقِ وَامْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَي الْكَعْبَيْنِ)؛[24] «اي مؤمنان! هرگاه قصد نماز نموديد صورت‏هايتان و نيز دست‏ها را تا آرنج بشوييد. و سرها و پاهايتان را تا برآمدگي آن دو مسح نماييد».

شاهد در آيه كلمه «أرجلكم» است كه به جهت نزديكي‏اش با «رؤسكم» عطف بر آن شده و «با» نيز بر او داخل مي‏شود و در اين صورت عامل هر دو «وامسحوا» است. در نتيجه بايد پاها مسح شود، همانند سر.

ولي اهل سنت «أرجلكم» را به نصب خوانده و آن را عطف بر «وجوهكم» منصوب به «اغسلوا» مي‏دانند، لذا به وجوب شستن پاها حكم مي‏كنند. ولي اين عقيده به دلايل زير خالي از اشكال نيست:

اوّلاً: قرائت به نصب در «أرجلكم» از قرائت به جرّ بيشتر نيست، زيرا ابن كثير، ابا عمرو، ابابكر و حمزه از عاصم «أرجلكم» را به جرّ قرائت كرده‏اند.[25]

ثانياً: نحويان مي‏گويند: حق معطوف آن است كه به نزديك‏ترين كلمه عطف شود و نزديك‏ترين كلمه «رؤوسكم» مجرور است.

ثالثاً: بنا بر قرائت نصب نيز مي‏توانيم وجوب مسح را استفاده نماييم، زيرا «برؤوسكم» محلاً منصوب است به «امسحوا» و با عطف بر محلّ مي‏توان «أرجلكم» را به نصب قرائت كرد و در عين حال حكم به مسح نمود.

از طرفي ديگر، عطف كلمه «أرجلكم» بنابر قرائت به نصب، به ‏«أيديكم» از جهاتي مشكل دارد كه از آن جمله است:

الف) لازم مي‏آيد كه بين معطوف و معطوف عليه با جمله‏اي اجنبي فاصله ايجاد شود كه اين امر در باب عطف جايز نيست؛

ب) لازم مي‏آيد كه قبل از استيفاي غرض از جمله و تمام شدن مفاد آن به جمله‏اي ديگر منتقل شود كه هيچ ارتباطي با آن نداشته باشد؛

ج) اين احتمال مخالف با فصاحت قرآن است.

اگر كسي اشكال كند كه قرائت به جرّ «أرجلكم» به جهت نزديكي با مجرور است كه در اصطلاح به آن عطف بالجوار مي‏گويند، نه عطف. در جواب مي‏گوييم: اين احتمال از جهاتي مردود است:

1ـ كسر به جهت نزديكي با مجرور قبيح و تنها هنگام ضرورت شعري جايز است؛

2ـ كسر بر جوار هنگامي صحيح است كه انسان را به اشتباه نيندازد، در حالي كه در اين آيه اگر كسر از اين باب باشد انسان اشتباه كرده و گمان مي‏كند كه به جهت عطف است.

نتيجه اين كه: آيه صريح است در مسحي كه اماميه به آن قائلند.

جالب توجّه آن كه برخي از علماي اهل سنت تصريح نموده‏اند بر اين كه آيه ظهور در مسح پاها دارد نه شستن، ولي به جهت وجود روايات غسليّه و ترجيح آنها بر ظاهر كتاب، روايات را بر آيه مقدّم داشته‏اند كه از آن جمله: ابن حزم،[26] فخر رازي،[27] شيخ ابراهيم حلبي،[28] شيح ابوالحسن سندي حنفي،[29] شيخ محمّد عبده،[30] شيخ برهان الدين حلبي[31] و شافعي[32] را مي‏توان نام برد.

2ـ روايات

با مراجعه به روايات فريقين به وجود روايات فراواني پي مي‏بريم كه تصريح در مسح هر دو پا دارد كه تعداد زيادي از آنها صحيح السند است:

الف) روايات اهل سنت

1ـ حميدي به سند خود از ابن عبد خير نقل مي‏كند: علي بن ابي طالب(ع) را ديدم كه روي هر دو پايش را مسح نمود... .[33]

2ـ عبدالله بن احمد بن حنبل با سند خود از ابن عبد خير نقل مي‏كند: ديدم علي(ع) را كه وضو گرفت و سپس روي دو پاي خود را مسح نمود.[34]

سند اين دو حديث طبق نظر رجاليين اهل سنت صحيح است كه ما به دليل طولاني نشدن بحث؛ به آن نمي‏پردازيم.

3ـ هم چنين به سند ديگري از علي(ع) نقل كرده كه فرمود: «من باطن هر دو پا را سزاوارتر به مسح از ظاهر آن دو مي‏دانستم تا اين كه رسول خدا را ديدم كه ظاهر آن دو را مسح مي‏نمود.»[35]

حضرت در اين حديث گويا به اين نكته اشاره دارند كه اگر بنا بر قياس و حكم به رأي باشد، بايد كف پاها مسح شود، ولي انسان بايد متعبد بوده و گوش به فرمان صاحب شريعت باشد.

4ـ ابوداود به سند خود از نزال بن سبره نقل مي‏كند كه گفت: عليّ(ع) نماز ظهر را در «رحبه» خواند، آن‏گاه مشغول برآوردن حوائج مردم شد تا وقت عصر شد. كوزه‏اي از آب بر او حاضر كردند، مشتي از آب برداشته و صورت و دو دستش را شست، سپس سر و پايش را مسح كرد... آن‏گاه فرمود: ديدم كه رسول خدا(ص) اين گونه وضو گرفت و اين وضوي كسي است كه در دين بدعت وارد نكرده است.[36]

به همين مضمون نيز، از عبدالله بن احمد بن حنبل و نسائي نقل شده است.[37]

5ـ تميم مازني نقل مي‏كند: رسول خدا(ص) را ديدم كه وضو گرفت و هر دو پاي خود را مسح كرد.[38]

اينها برخي از روايات صحيح السند است كه ذكر شد و در جاي خود بيش از پنجاه روايت از پيامبر(ص) آورده‏ايم كه دلالت بر وجوب مسح هر دو پا در وضو دارد.

صحابه و قول به مسح

صحابه نيز معتقد به مسح پا در وضو بوده‏اند:

1ـ عبدالله بن احمد بن حنبل به سند خود از سفيان نقل مي‏كند: علي(ع) را ديدم كه وضو گرفت و روي هر دو پاي خود را مسح نمود.[39]

2ـ طبري به سند خود از ابن عباس نقل مي‏كند: وضو عبارت است از دو شستن و دو مسح كردن.[40]

3ـ طحاوي به سند خود از نافع نقل مي‏كند: عبدالله بن عمر هنگام وضو هرگاه نعلينش در پاهايش بود ظاهر پاهايش را مسح مي‏كرد و مي‏فرمود: پيامبر(ص) اين چنين مي‏كرد.[41]

4ـ بيهقي به سند خود از خالد بن سعد نقل مي‏كند: ابا مسعود انصاري را ديدم كه بول كرد و سپس وضو گرفته و بر جوراب و نعلين خود مسح نموده و نماز گزارد.[42]

5ـ ابن ابي شيبه به سند خود از حميد نقل مي‏كند: انس هنگامي كه هر دو پاي خود را مسح مي‏كرد آن را مرطوب مي‏نمود.[43]

تابعين و قول به مسح

1ـ طبري به سند خود از امام باقر(ع) نقل مي‏كند كه فرمود: «بر سر و دو پايت مسح كن.»[44]

2ـ و نيز از شعبي نقل مي‏كند: حكم در هر دو پا مسح است.[45]

3ـ همو به سند خود از مصاحب عكرمه در سفر نقل مي‏كند: او را من نديدم كه پاهايش را در وضو بشويد و تنها آن را مسح مي‏نمود.[46]

4ـ هم چنين از قتاده در تفسير آيه وضو نقل مي‏كند كه فرمود: «خداوند دو غسل و دو مسح را در وضو واجب كرده است.»[47]

5ـ همو از عكرمه نقل مي‏كند: وظيفه در هر دو پا شستن نيست، بلكه آنچه نازل شده مسح است.[48]

6ـ ابن ابي شيبه به سند خود از حسن بن بصري نقل مي‏كند: «آنچه در وضو واجب است، همانا مسح بر هر دو پاست.»[49]

7ـ ابن سعد به سند خود از ابراهيم نخعي نقل مي‏كند: «هر كسي از مسح اعراض كند از سنت اعراض كرده و اين نيست مگر از شيطان؛ يعني ترك مسح».[50]

اينها برخي از رواياتي بود كه از طرق اهل سنت رسيده است كه متأسفانه كمتر توجهي به آنها ندارند و در عوض، روايات مربوط به شستن پاها را نقل مي‏كنند كه غالباً از حيث سند ضعيف است و اين نيست مگر به دليل آن كه در اين دسته از روايات، احاديث عثمان بن عفان هست.

ب) روايات اهل بيت(ع)

1ـ كليني(ره) به سند خود از امام صادق(ع) نقل مي‏كند كه فرمود: «... مسح كن بر جلوي سر خود و نيز بر دو پايت با ترتيب؛ بدين شكل كه مسح را از پاي راست خود شروع كن.»[51]

2ـ هم چنين به سند خود از امام صادق(ع) نقل مي‏كند كه فرمود: «شخصي هست كه شصت يا هفتاد سال از عمرش مي‏گذرد، در حالي كه هيچ يك از نمازهايش قبول درگاه الهي نيست. راوي مي‏گويد: عرض كردم: چگونه؟ فرمود: زيرا مي‏شويد آنچه را كه خداوند امر به مسح آن نموده است».[52]

3ـ همو به سند خود از سالم وغالب بن هذيل نقل مي‏كند كه از امام باقر(ع) از مسح بر دو پا سؤال نموديم؟ حضرت فرمود: اين، همان چيزي است كه جبرئيل به آن خبر داده است.[53]

4ـ شيخ صدوق(ره) به سند خود از امام صادق(ع) نقل مي‏كند كه فرمود: «شخصي چهل سال خدا را عبادت مي‏كند، در حالي كه به دستور او در باب وضو عمل نكرده است، زيرا آنچه را كه مأمور به مسح آن است مي‏شويد.»[54]

عرض سنت بر قرآن

شاطبي مي‏نويسد: «در اعتبار، رتبه سنت متأخر از قرآن است به دليل:

الف) قرآن قطعي است و سنت ظنّي...

ب) سنت يا بيان قرآن است و يا دلالت بر امري زائد بر قرآن دارد؛ اگر بيان قرآن است در مرتبه بعد از قرآن قرار دارد... و اگر بيان قرآن نيست اعتبارش بعد از آن است كه در كتاب خدا يافت نشود و اين دليل بر تقدم اعتبار قرآن است.

ج) به دليل اخبار و آثار مانند حديث معاذ كه از او سؤال شد: به چه حكم مي‏كني؟ عرض كرد: به كتاب خدا. سپس فرمود: اگر در كتاب خدا نيافتي؟ گفت: به سنت رسول خدا... .[55]